Saturday, November 19, 2016

Trump, Evropa, Shqipëria, Kosova

Deri ditën e zgjedhjeve amerikane, ndonëse parashikimet jepnin si fituese Hilary Clinton, prapë kishte tërhequr vëmendjen suksesi i një figure si Donald Trump. Megjithë gjuhën e tij, që binte ndesh me disa vlera që konsideroheshin të stabilizuara në shumicën e shoqërisë amerikane, ky kishte arritur të fitonte primaret në Partinë Republikane e rrezikonte edhe Clintonin? Shpjegimi më i besueshëm ishte se forca e tij nuk qëndronte edhe aq tek gjuha raciste, maçoiste, antiemigracion që përdorte për të tërhequr votën e një pjese të shoqërisë amerikane, por tek fakti se Clintoni përfaqëson sistemin, establishmentin, institucionet e korruptuara, vendimmarrja e të cilëve gjithnjë e më shumë diktohet nga interesat e oligarkisë amerikane; kurse Trumpi një “lëvizje” - siç e quajti ai fushatën e tij, për tu diferencuar nga Partia Republikane - që kërkonte shkatërrimin e këtij sistemi.
Ishte e vështirë të besoje se Trump mund të fitonte, duke patur parasysh se sistemi grumbulloi katër herë më shumë para se ai për të sponsorizuar fushatën e kundërshtares dhe se, në krah të Clintonit, u vunë thuajse të gjitha mediat e SHBA-ve. Fakti që ai fitoi tregoi se sëmundja e sistemit qenkësh shumë më e rëndë sesa mendohej. Ajo tregoi se jo vetëm elita politike amerikane, por edhe mediat edhe yjet e Hollivudit, duke qenë në një mënyrë apo një tjetër pjesë e sistemit, ishin shkëputur nga realiteti amerikan.
Pra, pa kompontenten e sulmit kundër sistemit një figurë si Trump zor se do të mund të fitonte.

Karakteristikat e sistemit
Pikërisht pse bëhet fjalë për goditje kundër “sistemit”, fitorja e Trumpit i ka kapërcyer kufijtë e SHBA-ve duke u krahasuar me ngjarje që kanë ndryshuar botën, si rënia e Murit të Berlinit apo 11 Shtatori. Duke komentuar fitoren e tij, kryetarja e partisë Fronti Nacional në Francë Marine Le Pain tha se kjo që ndodhi “Nuk është fundi i botës, por fundi i një bote.”
Po si do ta përkufizojmë këtë “botë që ra” sipas Le Pain, apo që ajo kërkon ta rrëzojë? Përkufizimi i kësaj bote mbështetet mbi dy fjalë kyçe rreth të cilave u ndërtua, pas Luftës së Ftohtë, ideologjia dominante e elitave perëndimore në pushtet: “neoliberizëm” dhe “globalizëm”. Me neoliberizëm duhet të kuptojmë njeriun e çliruar nga pesha e komunitetit apo shoqërisë apo kombit, që mendon e punon vetëm për suksesin e tij individual, të cilin, gjithnjë e më shumë, e mat me paratë që fiton. “Nuk ka shoqëri, ka vetëm individë.” – deklaronte Thatcheri, duke promovuar sistemin ku nëse çdokushi mendon e punon për vete, gjithshka shkon mirë edhe për të gjithë. Me globalizëm do të kuptojmë dobësimin e rëndësisë së shtetit komb për njeriun neoliberal, qoftë përsa i përket identitetit të tij kombëtar qoftë edhe, çka është më e rëndësishmja, aktivitetit të tij ekonomik. Mbi bazën e këtyre dy parimeve biznesmenë amerikanë (dhe jo vetëm) kanë transferuan bizneset e tyre nga SHBA në Kinë apo gjetkë për të rritur fitimet e tyre. Po mbi bazën e këtyre parimeve janë arritur (ose janë në përpjekje për arritje) traktatet e shkëmbimeve të lira tregëtare.

Kriza e sistemit
Problemi është se pas suksesit në vitet ’90 ky sistem filloi të njohë krizat e tij të thella. Rezultoi se ky liberalizmin pa rregulla e ky  globalizim pa shtet global fuqizoi dhe pasuroi gjithnjë e më shumë një pakicë, ku spikasin spekullantët financiarë të Wall Streetit e të bankave; dobësoi ekonominë prodhuese në favor të ekonomisë financiare, dhe varfëroi, për pasojë, gjithnjë e më tepër shumicën duke filluar që nga shtresat  mesme dhe poshtë. Nga ana tjetër pakicat e të pasuruarve nga ky sistem u bënë gjithnjë e më të rëndësishme  në vendimmarrjen e qeverive duke bërë që shumë kritikë të thonë se SHBA dhe Perëndimi kishin kaluar nga një sistem demokratik në një sistem post-demokratik ku politikanët ishin kthyer në menaxherë të oligarkëve.
***
Në zgjedhjet amerikane sistemi neoliberal - global u godit nga dy lëvizje politike; nga e majta nëpërmjet rivalit të Clintonit në primaret, socialistit Bernie Sanders, dhe nga e djathta, nëpërmjet rivalit të saj në presidenciale,  Trump. Sandersi e goditi në frymën e lëvizjes “Ocupy Wall Street”, duke e akuzuar për polarizim të theksuar, varfëri dhe pasiguri për 99%-shin e shoqërisë dhe duke e vënë theksin tek solidariteti, rishpërndarja më e drejtë në emër të barazisë, shtetit social. Trumpi e goditi nëpërmjet retorikash të djathta, duke premtuar ulje të taksave, proteksionizmin e shtetit komb, mbrojtjen ndaj emigracionit, si dhe duke evokuar vlera si ato të familjes, të fesë, deri supremacinë e racës së bardhë, që karakterizojnë të djathtën koservatore.
Ndërkaq, ndonëse Sandersi dallon shumë nga Trumpi përsa i përket kulturave që përfaqësojnë, duket se një pjesë e votuesve të tij ia dha votën Trumpit si mundësi për të goditur sistemin dhe për të hapur rrugën e ndryshimit. Më emblematike në këtë kuptim ishte fitorja e Trumpit në shtete si Pennsylvania apo Michigan, që kanë qenë historikisht demokratë sepse atje dominonte klasa punëtore e industrisë së makinave. Mirëpo, paradoksalisht, këta punëtorë u rreshtuan me Trumpin, i cili u premtoi proteksion nga globalizimi e nga emigracioni dhe ndëshkim të sistemit që i kishte rrënuar. Votën e tyre pro Trump regjizori i njohur amerikan Michael Moor e quajti “bomba molotov kundër sistemit që hodhën këta njerëz që kishin humbur gjithshka, përveç të drejtës që u garanton Kushtetuta Amerikane: atë të votës.” Këtë lloj qëndrimi pro Trump të një pjese të së majtës e shprehu edhe filozofi Slavoj Zhizhek, i cili, kur u pyet se për kë do të votonte, sikur të ishte amerikan, u përgjegj se do të votonte për Trump-in, jo pse ndante shumë nga idetë e tij të neveritshme, por sepse rreziku i vërtetë, sipas tij, ishte Clintoni - në kuptimin se me Trump-in mund të tubullohen ujrat që të dalë një zgjidhje, kurse me Clintonin do të kemi të njëjtën gjëndje, të njëjtin sistem, establishment.
Trumpi dhe projekti evropian
Nëse Trupi do të arrijë të ndryshojë sistemin, do të krijojë “turbullirën” për të “kthjelluar” pastaj daljen e një alternative, apo do t’i nënshtrohet sistemit, kjo mbetet për  tu parë. Më shumë gjasa ka të kemi një rezultante e cila, sot për sot, përmban shumë të panjohura. Por, që bota nuk do të jetë më ashtu siç ka qenë, kjo duket e sigurt. Dhe ajo që bije në sy është se në goditjen e “botës” apo “sistemit” neoliberist global, për fat të keq (ky është mendimi im)  sot për sot po ka më shumë sukses e djathta sesa e majta. Fitorja e Trumpit u ka bërë jehonë, duke i amplifikuar, lëvijeve politike të djathta nacionaliste si triumfi i Brexit në Britani, fuqizimi i Marine Le Pain në Francë, fuqizimit të së djathtës ekstreme në Austri, politikave të Urbanit në Hungari, të Kazinskit në Poloni, të Salvinit e pjesërisht të lëvizjes Pesë Yjet në Itali, referendumit në Holandë për dalje nga Evropa etj.
Shumë më pak sukses ka e majta evropiane antisistem që e denoncon Evropën e sistemit duke bërë thirrje për një Evropë të qytetarëve evropianë, të solidaritetit, që duhet të funksionojë më mirë sesa shteti komb social për qytetarin si përsa i përket mirëqënies edhe demokracisë. Qëndrimi ndaj kësaj të majte nga ana e sistemit u duk pikërisht në qëndrimin ndaj Greqisë.  Establishmenti evropian bëri gjithshka që Greqia t’i nënshtrohet sistemit duke rrezikuar që - nëse kemi parasysh se çfarë ndodhi në SHBA – votat antisistem të së majtës të shkojnë nesër tek e djathta në rritje.
Problemi më i madh që del përpara këtij reaksion zinxhir të mundshëm është prishja e projektit të Evropës së Bashkuar, një nga projektet më të bukur në historinë e njerëzimit, por që u keqpërdor nga oligarkitë evropiane dhe establishmentet e korruptuara të sistemit neoliberal global. Shtetet kombe, që kishin lëshuar një pjesë të sovranitetit të tyre në emër të një të mire mbinacionale, me shumë gjasa do ti rikthehen përsëri idesë së superioritetit të shtetit komb, duke kaluar në një gjendje që shpejt i është gjetur edhe mbiemri “hipersovraniteti”.
Efekti mbi Shqipërinë dhe Kosovën
Lidhur me efektin e këtyre zgjedhjeve në prishjen e projektit evropian do të thoja se, nëse ndodh një gjë e tillë, humbësit më të mëdhenj do të ishin vende si Shqipëria apo Kosova. Kjo për disa arsye:
Së pari, Shqipëria dhe Kosova nuk bëjnë pjesë në shtetet kombe të fuqishme, përkudrazi, janë shumë të dobët ekonomikisht dhe politikisht. Për faj të klasës politike që ka kërkuar legjitimitetin e vet tek establishmenti evropian dhe amerikan dhe jo tek puna për forcimin e shtetit të së drejtës dhe ndërtimin e një ekonomije të shëndoshë, ato mbijetojnë kryesisht në sajë të emigracionit dhe ndihmave evropiane që parashikon ky projekt. Në një Evropë ku çdo shtet kërkon të largojë e refuzojë emigracionin dhe të shikojë interesin e vet, Shqipëria dhe Kosova do të dobësoheshin sepse kanë shumë më pak fuqi se vende të tjera ballkanike për t’u mbështetur në këmbët e veta.
Së dyti, një Shqipëri dhe Kosovë pa projektin evropian do të ishin më të rrezikuara se vendet e tjera ballkanike edhe përsa i përket standarteve të lirisë e demokracisë së brendshme. Kritikat e vazhdueshme që kanë ardhur nga Brukseli, përsa i përket arritjes së standarteve demokratike apo goditjes së krimit të organizuar, kanë shërbyer, gjithsesi, si shina ku duhej të orientohej ecja e vendit. Ato kanë inkurajuar, sadokudo, opozitat e brendshme apo edhe atë pak shoqëri civile e media të besueshme për të qenë disi më aktivë. Me dështimin e projektit këto shina do zhduken. Idetë se establishmentet perëndimore kanë legjitimuar këtë sistem dhe këtë klasë politike të korruptuar dhe jo demokratike  prandaj më mirë të rrëzohen së bashku apo se, në kushte të mungesës së patericave evropiane, Shqipëria e Kosova mund të forcojnë këmbët e veta, kanë logjikën e tyre, por kanë edhe shumë pikëpyetje dhe pasigurira nga prapa.  Së pari, sepse nuk është e thënë që kasta jonë do të rrëzohej, në kushtet e braktisjes nga Perëndimi. Ndoshta do të favorizohej edhe më shumë, pasi ajo ka kapur vendin dhe mund të lidhej edhe më shumë me krimin e ogranizuar. Së dyti, sepse forcat e brendshme kundër kastës sonë duken shumë të brishta dhe nuk kanë ndonjë projekt jashtë evropian që njerëzit ta ndjekin me besim.
Së fundi, por e para nga rrezikshmëria, në mungesë të projektit përbashkues evropian, erërat nacionaliste ndarëse rrezikojnë shumë më tepër të ndezin zjarrin e konflikteve në rajon, ku Shqipëria dhe Kosova, ashtu siç ka ndodhur historikisht, kanë qenë dhe kanë mbetur në pozitat më të dobëta. (Panorama, 15 nentor 2016)

No comments: