Henri
Çili ka një të mirë si gazetar, botues dhe biznesmen njëherësh: ai i njeh
problemet e sistemit që kemi ndërtuar dhe i parashtron ato në publik, pa iu shmangur
disa të vërtetave. Ndërkaq, zgjidhjet që ai na ofron, sipas gjykimit tim, mu për
shkak të mosfshehjes së disa të vërtetave, janë kontradiktore dhe, kësisoj, na zbulojnë
edhe më mirë defektet e këtij sistemi.
Këtë
ka bërë edhe me një intervistë që ka lëshuar së fundmi me titull: “Shtypi i
shkruar vepër arti; tani jam donator nuk jam botues.” ku flet për gjendjen e medieve
duke u nisur nga përvoja e tij. Është një intervistë që, për mua, ndihmon goxha
për të zbërthyer sistemin që së fundi e kam cilësuar “oktapod me shumë tentakula”
duke vënë gishtin edhe mbi mediet e bizneset që kemi ndërtuar.
Nëse
e lexon intervistën e Çilit midis rreshtave, duke e lidhur edhe me ide që ka
shkruar apo thënë më parë, ndërton një pamje që të lë të kuptosh se sistemi
alla shqiptar i kapitalizmit që kemi ndërtuar ka dështuar dhe madje se jemi në rrezik
të madh prej tij.
Çfarë
thotë Çili ne intervistën e tij?
Kur
flet për situatën e medieve ai thotë se në katër vjet që ka botuar gazetën Mapo
“ka qenë një aktivitet me humbje” sepse, sipas tij, “botuesit jo vetëm nuk
bëjnë biznes, dhe nuk fitojnë para me shtypin e shkruar, por, përkundrazi, humbasin
para. Prandaj ai ka vendosur që botimet “Mapo” nuk do te jenë më ndërmarrje tregtare,
por botime të Fondacionit për Liri Ekonomik, që ai ka themeluar para disa
vjetësh.
Intervistuesi,
i cili nuk ka emër dhe që të bën të hamendësosh se është vetë Çili, duke iu
referuar akuzave sipas të cilave media ka bërë trafik interesash për përfitime
private e pyet: “A janë botimet “Mapo”, qoftë si biznes qoftë si donacion, një
mburojë për bizneset e Çilit?”
Përgjigja
e Çilit ndaj kësaj pyetjeje është ambigue. Sepse ai përgjigjet edhe se botuesit,
duke bërë donacion, “japin një kontribut për lirinë e shtypit, demokracinë,
debatin intelektual, idetë, artin e kështu me radhë” edhe se “ …është tërësisht
normale, që brenda ose rreth qendrave të rëndësishme ekonomike të zhvillohen
edhe struktura të kësaj natyre…” duke nënkuptuar atë që e ka thënë edhe më parë
se ai nuk është kundër “lobingjeve”.
Atëherë
le ta marrim pak në analizë këtë intervistë, jo për t’iu kundërvënë Çilit, por -
duke e falënderuar madje që na ka hapur mundësinë për të hapur debat,- për të
kuptuar fundin e sistemit që kemi ngritur.
Pikë
së pari Çili hedh poshtë në këtë intervistë një parim që jo vetëm ai, por
përgjithësisht elita politike ekonomike dhe mediatike e ka propaganduar prej
vitesh: atë sipas të cilit ne i bëmë privatizimet në emër të liberalizmit pasi kështu
kemi më shumë zhvillim, energji dhe liri dhe se detyrë e shtetit është të
sigurojë që ekonomia private të funksionojë sipas një tregu të lirë, ku më i
zoti mbijeton, madje duke ulur çmimet. Ky ka qenë edhe parimi sipas të cilit u
zhvilluan, tek e fundit, edhe mediet tona private. Pra, nëse gazeta Mapo, e
cila duhet pranuar se është një ndër gazetat më të mira, nuk funksionon sipas
logjikës së tregut të lirë që ka propaganduar Çili (aq më pak shumica e të
tjerave), po tu qëndronye koherent ideve të veta Çili duhet të shpallte
falimentimin dhe, po kështu, duhet të kishin bërë, me kohë, një numër mediesh
të tjera. Kjo, gjithë sipas teorisë së konkurrencës në tregun e lirë, do të
pakësonte numrin e gazetave e të gazetarëve, por ato që do të mbesnin do të
ishin të një cilësie më të mirë e do të paguheshin më mirë. Dhe, gjithë sipas
këtij parimi, kështu do të sigurohej edhe pavarësia e pushtetit të tyre, qoftë
nga pushteti ekonomik qoftë nga pushteti politik, pasi e vetmja varësi e tyrja,
në këtë rast, do të ishte ajo nga tregu/lexuesi. Ajo që ndodh paradoksalisht
është se ne kemi shumë më tepër medie sesa ç’mund të mbajë tregu, të një
cilësie mizerabël. Dhe Çili pohon atë që të tjerë botues nuk e pohojnë: se ato
mbahen me fitimet që kanë botuesit nga biznese të tjera. E bëjnë për idealizëm,
e bëjnë për përfitime… kjo është një çështje tjetër, që do ta trajtoj më
poshtë, por në të dyja rastet duhet thënë se nuk mund të flitet për pavarësi të medieve nga interesat
e pronarëve. E këtu duhet thënë se edhe Mapo, megjithë larminë e opinioneve, ka
pasur politika editoriale të qarta pro ish-maxhorancës, që jo rastësisht, sipas
meje, janë përputhur me ato të pronarit të saj Çili, ndërkohë që në një gazetë
normale private, që bazohet vetëm tek tregu/lexuesi, politikat nuk i përcakton
pronari/ët, por bordi editorial i gazetës që pronarët tanë kanë harruar se mund
të ekzistojë. Nëse Çili, do tu përgjigjej këtyre akuzave, duke thënë, sikurse
supozoj, se shteti nuk e ka kryer detyrën e tij, rolin e kontrollorit, sepse
përndryshe do të falimentonin konkurruesit e tij, atëherë unë kam të drejtë t’i
shtroj pyetjen se pse atëherë e ka mbështetur qeverinë e Berishës, që rezulton
përgjegjësja kryesore e falimentimit të ideve të tij liberale dhe të biznesit
të tij mediatik?
Këtu
ia vlen të zbresim në një nivel tjetër, që na çon në lidhjet e medieve me
shtetin. Duke iu referuar kësaj interviste të Çilit duket sikur këto“qendra të
rëndësishme ekonomike”, edhe pse nuk kanë sukses tregtar me mediet e tyre, kanë
sukses me bizneset e tjera, se përndryshe lind pyetja se ku i sigurojnë të
ardhurat për të paguar gazetat. Sepse filantropia dhe donacionet funksionojnë në
botë (veçanërisht në SHBA) kur dikush fiton, më së pari, dhe pastaj një pjesë
të fitimit e jep sepse i do zemra apo sepse shteti e lehtëson nga taksat. Pra pyetja e dytë që shtrohet, përtej Çilit,
është: a ka një konkurrencë, sipas tregut të lirë, midis universiteteve tona
private? Me fjalë të tjera: a prodhojnë ata një mall që vlen, për të cilin
qytetarët paguajnë sepse kjo i bën të suksesshëm fëmijët e tyre. Po t’i
referohemi pikërisht projekteve që Çili ka shpalosur gjetkë, edhe kjo meriton një
pikëpyetje të madhe. Ai ka shprehur më se një herë idenë se universiteti i tij,
prej të cilit mendohet se ai ka fitimet për të mbajtur gazetën, do të kthehet
në jofitimprurës dhe se kjo do të mundësojë, me rregullime ligjore, që paratë
publike, që jepen për arsimimin universitar, të shkojnë edhe për këta universitete
private. Kështu në mënyrë indirekte Çili ka pranuar edhe dështimin e
universitetit si investim privat fitimprurës. Edhe pse nuk hyj dot në llogaritë
financiare të universiteteve tona private, nëse i referohemi faktit se
universiteti i Çilit është ndër më të mirët, e megjithatë ai kërkon të
shndërrohet në jofitimprurës, nuk mund të mos deduktosh se shumica janë, ashtu
si gazeta Mapo, “me humbje”. Qoftë edhe vetëm për faktin se numri i juristëve, politologëve
dhe ekonomistëve që ata kanë nxjerrë deri tani i mjafton e tepron jo vetëm
Shqipërisë, por edhe Ballkanit.
***
E
këtu, duke e zgjeruar edhe më problemin, le të kujtojmë tani një çikë se cilat
kanë qenë “qendrat më të rëndësishme ekonomike” që i kanë krijuar vetes edhe
mundësinë e mbajtjes së medieve private. Mua më rezultojnë se në këta njëzet e
ca vjet ato janë katër llojesh: piramidat e para financiare, kompanitë e
ndërtimit, universitetet private dhe industria e drogës. Dhe çfarë na ka
rezultuar e rezulton me to? Të parat na kanë marrë lekët duke na shitur iluzionin
e pasurimit të shpejtë. Kujtoj se ato paguanin gazetat private me reklamat që
ato botonin për të ushqyer këtë iluzion duke u mbyllur gojën pronarëve e gazetarëve
dhe sponsorizonin sa majtas dhe djathtas deri edhe fushatën e Partisë në
pushtet në atë kohë. Të dytat na kanë shitur iluzionin e strehimit të mirë duke
na varfëruar në terma afatgjata pasi na
kanë shkatërruar bregdetin, pejsazhin natyror dhe atë urban, cilësinë e jetës
në qytetet tona. Kujtoj përsëri se ato arrinin të fitonin jo aq pse zbatonin
ligjet e tregut dhe rregulloret urbanistike, por pasi, nëpërmjet medieve, që
ishin me humbje, arrinin të bënin “lobingje” dhe pastaj, edhe mund të abuzonin
duke ngritur kate më shumë e duke pushtuar hapësira publike. Të tretat na shesin
iluzionin e arsimimit të fëmijëve tanë që, në fakt, rezulton skarco. Për të
katërtat kam shkrua një shkrim para jo shumë kohësh me titull “Dizintoksikimi
nga krimi”.
Pra,
është e kotë që Çili të na flasë për idealizma donatorësh. Të gjithë e dimë,
sikurse e di edhe ai, se në sistemin tonë mediet (si dhe korrupsioni, kuptohet)
janë leva kryesore që lidhin bizneset me pushtetin politik, i cili, nën shtysën
e tyre, në vend se të punojë për interesin publik, punon për të lëruar arën e
interesave të pronarëve të medieve.
Mirëpo
çfarë po ndodh në kushtet aktuale? Çili na zbulon atë që të tjerët nuk e thonë:
se, në kushtet e krizës aktuale që po kalojmë, kur burimet private të të
hollave janë gjithnjë e më të mangëta, e vetmja rrugë shpëtimi për këta biznese
është rritja e përfitimit nga paratë publike. E nëse Çili kërkon edhe për
universitetin para publike atëherë del se Mapo do të financohet jo nga paratë
që fiton Çili, por nga para publike dhe se ne me shumë gjasë do të asistojmë
edhe në ndryshimin e politikave editoriale të gazetës. Por ama liberali Çili
nuk deklaron se është për shtetin social, apo për politika etatiste. Pse? Sepse
ai e di se nuk jemi aspak në sistemin liberal ku më i zoti fiton më shumë dhe i
mbijeton tregut, madje paguan edhe taksa që të mbajë shtetin, por në një formë alla
shqiptare kapitalizmi që mund ta quaja edhe kapitalizëm oligarkik, partitokratik,
shtetëror me elita ekonomike, mediatike rreth “qendrave të rëndësishme
ekonomike” dhe dy partive kryesore që mbijetojnë jo në sajë të punës krijuese, që
shpërblehet sipas tregut të lirë, por në sajë të abuzimit me interesin publik.
Pra djallëzisht sistemi që kemi ndërtuar ruan retorikën e liberales dhe
privates, por ndërkohë kërkon që shteti të punojë në forma etatiste për ta.
Dhe, sikurse e thashë më lart, ka kohë që ky sistem punon kështu duke filluar
që me piramidat e para dhe me privatizimet ee para të pasurive publike. Por, së
fundmi, kemi arritur në një situatë ku shfrytëzimi i parave publike të
shqiptarëve po arrin në një pikë fundore. Në mungesë të burimeve të tjera qeveritë
Berisha e siguruan mbijetesën e këtij sistemi kryesisht duke rritur borxhet që
do të thotë nëpërmjet grabitjes së të ardhmes së fëmijëve shqiptarë. Duket
sheshit se qeveria Rama e ka preokupimin kryesor sigurimit e të ardhurave për
të mbijetuar sipas këtij sistemi. Por siç duken bathët pak shans ka që kjo të
ndodhë.
E
në këtë pikë i bëj thirrje lexuesit t’i drejtohet një çikë kujtesës e të
shtrojë pyetjen: a nuk bëri tek e fundit të njëjtën gjë edhe elita komuniste.
Me paaftësinë e saj për të ndërtuar një sistem ekonomik efikas, rentabël e të
qëndrueshëm, ajo, pasi shfrytëzoi të gjitha konjukturat politike e ekonomik,
lidhjet me Jugosllavinë, pastaj me BRSS pastaj me Kinën, a nuk filloi të
shtrëngojë rripin e shqiptarëve për të mbajtur pushtetin, derisa u hoqi edhe
pulën e fundit në oborrin privat? Dhe pastaj u rrëzua. Mua më duket se jemi në
të njëjtën rrugë që sigurisht nuk ka dramaticitetin e asaj kohe, por në thelb
zbaton të njëjtën logjikë: logjikën e një elite sa të paaftë aq edhe grabitqare
që popullin e vet e sheh si kafshë pune për të punuar arën e saj, deri në
rrasbitjen e tij finale.
Pa
pretenduar se kam monopolin e së vërtetës në këto që kam shkruar gjykoj se
çështjet që shtroj, jo për herë të parë por kësaj here nisur edhe nga konteksti
i ri që është krijuar me ndryshimin e pushteteve e krizën që shfaq dashur apo
pa dashur Çili, njëri nga përfaqësuesit kryesorë të sistemit, janë të një
rëndësie themelore jo vetëm për ekonominë, por edhe për lirinë e demokracinë në
vend e se sa më shpejt të bëhen objekt debati aq më mirë do të jetë. (Panorma, 9 Prill 2014)
No comments:
Post a Comment