Thursday, February 10, 2011

Arvizu, shteti funksional dhe shteti fasadë

Për turpin e politikanëve shqiptarë, ndërkohë që Presidenti i Republikës akuzohet për puçist me lehtësinë më të madhe e thirret të japë llogari përpara deputetësh marioneta të Sali Berishës, fjala e Ambasadorit amerikan tek Zëri i Amerikës u prit si fjala e Zotit, gati gati. Emisionet e lajmeve e dhanë të plotë a thua se jemi në vitin 1990. Komentet ishin pafund. Dhe pastaj na thonë se jemi duke hyrë në Evropë.
Por le të merremi me ato që tha ambasadori.
Ai tha diçka shumë të rëndësishme për t'u diskutuar: Shqipëria "nuk është një shtet i dështuar", është një shtet institucionet e të cilit funksionojnë, edhe pse kanë difektet e veta.  Po ashtu ambasadori tha se Shqipëria ka hapësira demokratike - pra nuk është një regjim i krahasueshëm me vendet arabe në shpërthim, si Tunizia apo Egjipti psh. - dhe përmendi për këtë edhe faktin se televizioni më i shikuar në vend, Top Channel, është me opozitën sëbashku me një numër gazetash. Ja pse rruga normale e ecjes përpara, për ambasadorin, është ajo që opozita të shfrytëzojë të gjitha këto mundësi që ka, duke llogaritur se në maj ka zgjedhjet lokale. Dhe, në këtë kontekst, premtoi se amerikanët dhe gjithë ndërkombëtarët do të bëjnë çmos që këto zgjedhje të ardhëshme të jenë edhe më të mira se zgjedhjet e shkuara.
Ky është një arsyetim pozitiv për zgjidhjen e krizës, që s'ka të sharë. Realpolitikë e vërtetë. Një konfortim i madh për shqiptarët, për maxhorancën në pushtet, madje edhe për opozitën, do të thoja, sikur të mos ishte kaq e paduruar. Është e qartë se nuk mund të pritet nga një ambasador të thotë se Shqipëria është një shtet i dështuar - ndonëse do të isha shumë kurioz të lexoja ato mesazhet që i dërgon Departamentit të Shtetit të tipit që zbuloi së fundi Wikileaks. Por ama, ka edhe vështrime të tjera për Shqipërinë shumë më pak diplomatike dhe realpolitike se ato të ambasadorit. Duke iu referuar jo vetëm Shqipërisë, por edhe shteteve të tjera të rajonit një politolog i huaj duke folur në Al Jaseera për krizën shqiptare tha se këta nuk janë shtete (funksionalë sipas fjalës së ambasadorit) por "shtete fasadë", prapa të cilëve qëndrojnë dy parti që s'ka kuptim të quhen "konservatore" apo "socialiste", por "kleptokraci në kompeticion me njëra tjetrën", "banda hajdutësh", që bëjnë sherr për ndarjen e pronës publike, që janë të lidhura me krimin e organizuar, etj. dhe që të ashtuquajturat "institucione" i përdorin thjesht si fasadë për popullin e tyre, por edhe për amerikanët e evropianët. Nëse është kështu, sikurse personalisht kam ngulmuar me kohë se është, a ka kuptim në këtë rast të na flitet për shtet funksional dhe për hapësira demokratike thjesht sepse banda tjetër e hajdutëve paska mundësi të fitojë pushtetin lokal? Kjo më duket se e ndryshon disi perspektivën optimiste që na dha ambasadori, e, duke e çuar cinizmin deri në fund, mund të themi edhe se vetë ambasadat funksionojnë në këta shtete si fasada edhe jo krejt pa bashkëpunim me bandat, po të kesh parasysh se puna kryesore e një ambasade është të sigurojë investime për investitorët e vendit të saj në këtë vend.
Unë ngulmoj se kriza e fundit që u prodhua duke filluar që me videon Prifti - Meta e deri tek sulmi mbi Kryeministri e vrasjet që pasuan atë, si dhe akuzat e mëpastajme të Berishës për Prokurorinë dhe Presidentin nuk janë tjetër veçse një "grisje" e fasadës që na le të shohim lojën prapa saj. Fakti që opozita lëshoi kundër Kryeministrisë një tufë bazhibozukësh për t'i vënë flakën asaj - siç ka bërë edhe Berisha më 98, - është shenjë evidente se këta institucionin nuk e konsiderojnë tjetër gjë përveçse si llogore të bandës tjetër që duhet pushtuar. Fakti që Sali Berisha nuk ekzekuton urdhër-arrestet e Prokurorisë për gardistët, dhe pastaj del e akuzon Prokuroren e Përgjithshme se këta ishin "faza B" e grushtit të shtetit kundër tij, është po ashtu shenjë se këtu shteti s'ka se si të jetë funksional.
Pyetjet që shtrohen janë: a ka ndonjë lidhje midis shtetit që ambasadori e quajti "funksional", paçka se jo i përsosur, dhe "shtetit fasadë", dhe,  së dyti, cili është ndryshimi midis tyre? Besoj se ka një lidhje: që të dy përdorin të njëjtën retorikë respekti ndaj asaj që në anglisht quhet "constitutional framework", që do të thotë korniza breda të cilës duhet të zhvillohet loja politike, - pavarësisht se i pari e kryen këtë në mënyrë funksionale kurse tjetri si fasadë. Por cili është ndryshimi? Ndryshimi qëndron në atë se në shtetin funksional është kjo kornizë që e kushtëzon lojën politike kurse në shtetin fasadë është loja politike e bandave, e "kleptokracive në kompeticion" që i dikton kornizës se çfarë forme duhet të marrë. Kur kryeministri thotë: nuk e zbatoj urdhërin e Prokurorisë sepse ajo është kundër interesave të mija, s'bën tjetër veçse një thyerje të kornizës kur kjo s'i shkon për shat interesave të tij. Po ende, në shtetin funksional korrupsioni, që, sikurse tha Arvizu, ekziston edhe në popull, luftohet nga institucionet, kurse në shtetin fasadë është korrupsioni e krimi ai që udhëheq popullin në luftën kundër ndërtimit të institucioneve të vërteta. E, më në fund, çka është më e rëndësishmja, në kontekstin e krizës në fjalë, në shtetin funksional, edhe pse me difekte, vihet re një përparim drejt më shumë lirie dhe demokracie, kurse në shtetin fasadë (apo të dështuar) sa më shumë kalon koha aq më autoritar dhe i rrezikshëm bëhet ky. Kam qenë dhe mbetem i mendimit se ajo çka po ndodh tek ne është provë se po shkasim drejt kësaj situate. Dhe kjo për arsyen e thjeshtë sepse logjika e funksionimit të partive si banda në konflikt me njëra tjetrën për kapjen e burimeve ekonomike e financiare të vendit nuk mund të mos çojë drejt rritjes së konfliktualitetit deri në asgjësimin e njëra - tjetrës. Perspektiva që na hapet në këto kushte është një luftë finale midis këtyre dy bandave dhe vendosja e diktaturës së më të fortit, që do të thotë një prokurori që në vend se të qëndrojë pasive ndaj të dy palëve, siç qëndron sot, të fillojë të dënojë vetëm armiqtë e më të fortit, që Presidenti, në vend se të qëndrojë pasiv, siç qëndron sot, të marrë e zbatojë urdhërat e Kryeministrit, që mediat të bëhen të gjitha me triumfatorin, e me rradhë.
Sipas gjykimit tim është ndjenja e këtij rreziku që e bën bandën tjetër të udhëhequr nga Edi Rama të mos besojë në ato që thotë ambasadori, si puna e zgjedhjeve të lira, institucionet që funksionojnë paçka se me difekte. e më the të thashë, e të kërkojë luftë me mjete jashtëinstitucionale.
E këtu vijmë në pikën më të vështirë. Si ta kthejmë për mbarë këtë rrëshkitje drejt më të keqes? Sipas meje, e para gjë që kërkohet është ta lexojmë drejt këtë situatë dhe të mos gabohemi nga retorikat e të dy bandave. Pastaj vijnë të tjerat.
E vetmja gjë shpresëdhënëse që tha ambasadori në këtë kontekst ishte se amerikanët po ndihmojnë Prokurorinë për të hetuar plotësisht çfarë ndodhi më 21 janar. Me fjalë të tjera për të nxjerrë përgjegjësitë e për të dënuar si ata që organizuan sulmin banditesk ndaj kryemnistrisë ashtu edhe ata që dhanë urdhër për të vrarë. Le të shpresojmë, por dyshoj se kjo do të ndodhë, ashtu sikurse dyshoj shumë se një institucion mund të forcohet e të bëhet autonom me paterica të huaja. Ka shumë më tepër gjasa që ky të jetë një hetim "fasadë" që do të zgjasë deri në skandalin tjetër të rradhës pa nxjerrë fajtor e pa dënuar kënd përveç ndonjë peshku të vogël. Shikoni ç'ndodhi me Gërdecin për tu bindur për këtë. Dhe jam i bindur se kjo u intereson të dy palëve, sepse më shumë sesa njëri tjetrit këto banda i tremben pikërisht një drejtësie të vërtetë. Sikur të ishte vërtet i plotë dhe i vërtetë ky hetim, të dy kryetarët e tyre do ta gjenin shumë shpejt marrëveshjen për të nxjerrë jashtë loje Prokurorinë dhe amerikanët vetë. Ja pse nuk besoj se zgjidhja e krizës mund të vijë me rotacionin e pushteti nga njëra bandë tek tjetra, - edhe pse nuk jam kundër kësaj, qoftë thjesht për faktin se ekzistenca e dy bandave krijon më shumë hapësira lirie e demokracie sesa vetëm e njërës,  - por se ajo do të vijë vetëm me gjetjen e rrugëve për kontrollimin e këtyre partive-banda, për dobësimin e pushteti të tyre dhe forcimin e institucioneve të pavarura prej tyre. Përfytyroni një çast sikur të kemi një Prokurori e drejtësi që dënon cilindo fajtor pa llogaritur se ç'pushtet ka, përfytyroni një media që në vend si t'i shërbejë njërës ose tjetrës denoncon aferat e të dy palëve, përfytyroni një shoqëri civile që bën të njëjtën gjë, përfytyroni biznesmenë që në vend se të trokasin në dyert e ministrave a kryebashkiakëve për të marrë tendera e më the të thashë duke premtuar 10 apo 20 përqindëshin të refuzonin ta bënin këtë. Atëhere këta banditë nuk do të qëndronin dot më këmbë as 24 orë.
Mirëpo shumë e quajnë ideale këtë thirrje ndaj qytetërëve prandaj dhe gati të padobishme për t'u artikuluar. Realpolitika e ambasadorit duket më bindëse, më funksionale, por le të mos harrojmë se kjo i ka çuar amerikanët shumë larg nganjëherë në mbështetjen e padrejtësive dhe krimeve. Pastaj, si ka mundësi që të pranojmë të na duket më reale që të sjellim ekspertë amerikanë për të përcaktuar se si u vranë dhe kush i vrau katër demostruesit sesa ajo, që na thonë konfidencialishtek ekspertët shqiptarë, se këtë punë, po të jenë të lirë, ata e mbarojnë brenda dy ditësh?
Jo zoti Arvizu, kjo gjendje nuk është normale dhe as reale në një shtet funksional, kjo është normale dhe reale në një shtet bandash dhe banditësh që nuk e kanë njohur ende se çdo të thotë të jetosh në një shtet ligjor. Dhe rrugën drejt shtetit ligjor nuk mund të na e hapin dot ekspertët amerikanë, pa e mohuar ndihmën e tyre, por burra shteti, prokurorë, gjyqtarë, intelektualë, gazetarë, qytetarë kurajozë shqiptarë  që do të ngrihen me guxim kundër këtij shteti fasadë. E momente si kjo krizë, kur ai shfaqet më i dobët se kurrë dhe më i dëmshëm se kurrë janë momentet më të mira për ta bërë këtë. (Panorama, 9 shkurt 2011)

10 comments:

Leoni said...

Zoti Lubonja, ju uroj per kete shkrim kurajoz per te thene te verteten e bajatshme te kesaj loje me politikaj e ambasadore....!

R said...

impeccabile!

Vlashgjei@yahoo.gr said...

Ndjej kenaqesi kur lexoj artikujt tuaj analitik .Nuk do ta teproja po tu quaj me i madhi ne kete fush.Artikujt tuaj me kan pelqyer per vertetesin dhe kulturen e paraqitjes. Ju kame degjuar me vemendje edhe ne debatet televizive dhe kam qen"tifoz" me ju.Kam simpati per horizpntin dhe kapacitetin intelektual dhe per qendrimin(me ka ngelur ne mendje,nder shume te tjera,nje debat me z.Godo per figuren e SkenderBeut.Nuk eshte vendi po e kam nje sygjerim ne se ma lejoni dhe ma kerkoni.Edhe per "Arvziu,shteti..." po kete vleresim kam.Jam i impresionuar ng kurajua dhe nga llogjika e deduxionet.me lejoni te shpreh te vtemen pakenaqesi,te ky artikull.Nuk me duket e drejte ti epitetoni"banda" pasuesit e S.Berishes dhe te Edi Rames.Kjo shprehja juaj me kujtoj thenien e para ca ditesh te Berishes ne cilsimin bashibozuk te perkrahesve te "aventurierit politik" te rev.1924.Po keshtu do ta quaja jo te plote qendrimin e ambasadorit ne fjale per ekuivalentimin e figurave politike ,per te njten ndodhi.Ndersa per gjetjn domethens dhe kuptushem: "shteti funksional dhe shteti fasad" do t'iu pergezoja.Ju uroje shendet dhe suxes,miqsisht,lexusi iperditeshem i shtypit te perditshem ,Vlash Gjeci.

glen_llaci@yahoo.com said...

Thirrja e Lubonjes...
Fatmiresisht apo fatkeqsisht kete kohe kam qene duke lexuar librin e Lubonjes "Liri e Kerrcenuar" Eshte nje liber ku perpmblidhen shumica e shkrimeve te tij qe nga vitet 92-96. Ka jo pak shkrime ku Lubonja paralajmeron publikun per rreziqet qe mund te haste ne te ardhmen per shkak te situates sociopolitike. Ne fakt shumica e paralajmerimeve te tij rezultuan te verteta. Tani nese e keni vene re Lubonja ka kohe qe paralajmeron per situaten ku ndodhet vendi dhe me sa gjykoje une keto paralajmerime apo thirrje nuk jan aspak populiste. Keshtu qe per te gjithe ata qe ndajne pak a shume te njejtat mendime me Lubonjen dhe qe jan vertet te shqetesuar per situaten kritike ku ndodhemi i ftoje qe te nisin te identifikohen me forte si te qene jasht kampeve plitiko-bandit dhe pse jo te nisin nje levizje qe te kerkoje drejtesi ne vend, funksionim normal te institucioneve dhe krijimin e nje bordi drejtus te pavarur te TVSH-se. Sepse ne fund te fundit gjykatat dhe prokuroria edhe sikur te ken vullnet te mir, nuk mund te vendosin drejtesi pa patur nje mbeshtetje popullore.

Anonymous said...

Cdo popull meritin qeverine qe ka.
Keto gjera nuk do ndodhnin dot ne vende te tjera me te zhvilluara sepse thjesht njerezit e zakonshem nuk do ta toleronin dot kete situate qe eshte sot ne Shqiperi.
Injoranca eshte e madhe per fat te keq. Njerezit e shofin qeverine si dicka qe i sundon jo si dicka qe duhet tu sherbeje atyre dhe nese keta nuk e duan e heqin kur te duan. Do kohe te ndryshoje mentaliteti i njerezve dhe kjo eshte lufta me e madhe.
Jane shume arsye per ate gjendje qe eshte ashtu sic eshte si injorance, mungesa e nje kulture demokratike, mungesa e institucioneve etj. Po nje fakt qe nuk duhet harruar eshte se shume qe nuk jane te kenaqur me situaten aty e gjejne nje zgjedhje duke u larguar jashte. Emigracioni ka bere qe nje pjese shume vitale e kombit nuk eshte me aty...Ndryshe aty do kishte revolucion cdo 6 muaj...

Anonymous said...

Well thanks God we are not all there in Albania otherwise we would have had a revolution evry 6 months...

Vangjush said...

Nje nga analizat me te mira te koheve te fundit te Z.Lubonja.Fatkeqesisht pa ndonje zgjidhje praktike por jashtezakonisht e sakte,nuk mund ti heqesh asnje presje.Duke vazhduar sipas termave tuaja mendoj se ligji i zgjedhjeve i cili eshte nje nga armet e vetme ligjore e paqesore e popullit eshte ndertuar gabim nga keto banda(e kam fjalen per ndryshimet e fundit dhe sidomos pas marreveshjes se dy kryebanditeve me synimin e likujdimit te bandave te vogla).A do te ishte me e mencur qe ne vend te prisnim per kohe te gjate sa gjerat te precipitonin,kultura politike e popullsise te rritej dhe se fundi Shqiperine ta kishte marre lumi te fillonte nje levizje popullore e udhehequr nga intelektuale te shquar te pavarur qe ne bashkepunim me Presidentin e Republikes te fillonin te rregullonin kete ligj(mbase do te kishte shume menyra per ta aprovuar pa kerkuar miratimin e tij nga klanet brenda dy bandave qe quhet parlament,si p.sh. ndonje referendum apo marreveshje midis 15-20 bandave me te medha shqiptare qe mund ta firmosin ne Presidence) dhe keshtu mbas zgjedhjeve per te cilat mund te kontraktohet ndonje firme e huaj e pavarur me pagese mund te kemi nje pamje tjeter te Parlamentit shqiptar.Mbetem me ate qe e kam thene edhe ne nje koment tjeter qe ne kete sistem qe ne po perpiqemi te ndertojme bandat jane te domosdoshme por sa me shume banda te kete aq me shume mundesi zgjedhje do te kete votuesi shqiptar dhe besoj se do te kete bandite qe do te vine duke u permiresuar cdo here e me shume.Perfundoj duke shprehur edhe njehere respekt dhe mirenjohje per Z.Lubonja.

Endri said...

Pjesa 1

Denoncimi i vazhdueshem i shtetit fasade ka qene dhe eshte nje nga meritat e medha te zotit Lubonja. Megjithate me lejoni ta kundershtoj ate ne disa pika te rendesishme.

Une nuk bej pjese tek ata qe thone se te dyja palet jane njelloj bashkefajtore per 21 Janarin. Pala ne pushtet mban natyrisht pergjegjesine kryesore pasi ky destabilizim dhe mosfunksionim nuk erdhi papritur por kishte gati dy vjet qe gatuhej qofte nepermjet abuzimeve te hatashme verbale qe na dhunonin veshet gjate deklaratave ashtu dhe ne refuzimin e berjes se transparences se zgjedhjeve.

Ishte Berisha dhe PD-ja si zgjatim i tij ata qe refuzuan te bejne transparence per zgjedhjet. Pavaresisht nese mendojme se manipulimet kane qene vendimtare apo jo ne rezultate transparenca duhej bere nese opozita e kerkonte kete. Refuzimi per transparence na coi dalengadale ne kete klime helmuese politike ku kryeministri dhe lideri i opozites se nje vendi komunikojne ekskluzivisht me listen respektive te semundjeve seksuale apo mendore te njeri tjetrit.

Mungesa e transparences tek zgjedhjet ishte nje katastrofe e oreve te para. Kjo sepse zgjedhjet jane ne nje vend si Shqiperia ku praktikisht mungojne sondazhet politike mjeti i vetem i komunikimit te politikes me qytetaret. Nese ky mjet komunikimi mbyllet atehere heret a vone legjitimohet rruga bashke me fjalorin e saj te dhunshem ku perfshihen shkopat e gomes, koktejlet molotov dhe vete plumbat si opsioni i fundit.

Endri said...

Pjesa 2

Ditet mbas 21 janarit vlera e ligjit tek pala ne pushtet u pa qarte gjithnje duke patur parasysh se Berisha e PD deri me atehere e kishte refuzuar hapjen e kutive me justifikimin qesharak se nuk ja lejonte ligji, i njejti ligj si duket qe nuk po i lejonte te zbatonin urdhrat e prokurorise.

Poashtu mendoj se rehabilitimi i Berishes ne 2005-en qe nje gabim i rende ku dhe vete Lubonja ka qene bashkefajtor se bashku me shume nga ne. Ky njeri ka qene vendimtar jo vetem ne periudhen e viteve 90-te por pas 97-tes ishte justifikimi me i mire i socialisteve per tu futur ne ate rruge korrupsioni qe e bene sistem dhe qe sot ka ate perfshirje kapilare ne cdo qelize te shoqerise. Me kete njeri prape ne pushtet sot diskutojme akoma zgjedhjet, grushte shteti e te ngjashme dhe mbas dhjete vjetesh nese do ta leme akoma aty ku eshte tani apo edhe si lider te opozites do te flasim per pikerisht te njejtat tema pa levizur as edhe nje centimeter.

Institucione demokratike te qendrueshme e te pavarura vendet e tjera kane ngritur vetem si rezultate procesesh qindravjecare me sakrifica te medha dhe shpesh here me gjak. Natyrisht, transplantimi i tyre ne shoqerine tone nuk do te funksionoje pa sakrifica te medha. Shqiptaret shtetin me 1912-ten e moren pa gjak dhe moren dicka gjysmake. Renia e komunizmit u be pa gjak dhe te gjithe e shohim se cfare institucionesh te hatashme kemi ngritur me pas.

Ne nje studim te viteve te fundit kam lexuar se nje emigrant ne Amerike fiton rreth 42 mije dollare ne vit bash ne momentin qe fut kemben ne territorin amerikan nese llogarit avantazhin qe fiton me aksesin ne nje sistem institucionesh te maturuara qe garantojne te drejtat e tij. Krahasojeni kete me institucionet qe kemi ngritur njezet vitet e fundit. Sa do te fitonte nje emigrant potencial qe shkel ne Shqiperi??? Te gjithe e dime qe partite e parlamenti as sa nje hale e perdorur alla-turka nuk vlejne. Gjykatat bejne te skuqet dhe nje vrases serial me bemat e tyre dhe tek mediat e tiranes lulezon nje katundarizem e klientelizem i njejte me ate politikes. Pra pyetja e vertete qe duhet shtruar eshte a ja vlen te permbahesh per hir te mbijeteses se institucioneve qe as na perfaqesojne e as na mbrojne?

Institucionet qe kemi ngritur duhet te mesojne te kene frike nga qytetaret. Nese shoqeria shqiptare nuk eshte e afte te krijoje biznese te vogla e te mesme qe dine ti artikulojne interesat e tyre, sindikata, shoqeri civile, intelektuale te guzimshem, universitete qe krijojne koka e jo rrula dhe zgjedhje politike te lira e te ndershme, pra nese kjo shoqeri eshte aq primitive sa edhe pas njezet vitesh hapjeje relative nuk ka mjete te tjera per t'ju a mesuar kete frike institucioneve pervec rruges atehere ashtu qofte. Dalja ne rruge eshte ajo qe dime te bejme me mire dhe ajo duhet bere.

Anonymous said...

Kjo shoqeri duhet te jete mirenjohese qe mban gjalle shkendijen e fundit te Neoshqiptarizmit,te vetmit shpetim.