Monday, September 10, 2007

Kosova midis dy flamujsh

Ndërkohë që rreth Kosovës flitet kaq shumë për statusin e saj të ardhshëm, (pavarësi, pavarësi e kushtëzuar, autonomi e gjerë brenda Serbisë), në elitën e saj politike e kulturore, po zhvillohet një debat i tejet i nxehtë që mund të përkufizohet si debati për flamurin.
Cili do të jetë flamuri i Kosovës ai me shqiponjën e zezë dykrenare mbi cohën e kuqe - dmth. flamuri i Shqipërisë, i shqiptarëve (edhe të Kosovës) apo një flamur tjetër i shtetit të Kosovës? Ndonjë flamur me shqiponjë të cilës i shtohen simbole, rripa, e ngjyra të tjera, siç ka eksperimentuar Rugova, apo ndonjë flamur edhe pa shqiponjë fare?
Prapa këtij debati për flamurin që do të valëvitet mbi institucinet kosovare qëndron një proces tejet i komplikuar pasi ai flamur rezulton të jetë një shenjë e rëndësishme në një udhëkryq historik, një fund dhe një fillim njëherësh, që do të shenjonte mbarimin e një rruge, por edhe fillimin e një rruge tjetër në procesin që ndryshe mund të quhet ai i krijimit të shteti komb kosovar.
Opinioni në Kosovë është ende mjaft i turbullt dhe kontradiktor lidhur me këtë proces.
Kontradikta themelore vjen nga vetë kuptimi i ndryshëm i kombit dhe i identitetit kombëtar. Ende në Kosovë ndeshin dy koncepte për identitetin që, po ti referohemi Zigmunt Baumanit, janë ata të "identitetit të ngurtë" dhe të "identitetin të lëngshëm" ku me të parin kuptohet një identitet i dhënë njëherë e përgjithmonë e i pandryshueshëm kurse me të dytin kuptohet identiteti si një proces, si një ngjarje e shtrirë në kohë dhe hapësirë, ku koha merr më shumë rëndësi sesa hapësira dhe ku bije në sy në mënyrë të veçantë multidentiteti dhe ambivalenca. Opinioni i shqiptarëve të Kosovës, që përbëjnë 90% të popullsisë së saj, në tërësi është ende tejet i ngulitur në idenë e identitetit të ngurtë; e sheh identitetin e vet si diçka që ka qenë dhe është gjithmonë thelbi i tyre i pandryshueshme. Dhe ky thelb është shqiptaria simbol i së cilës është flamuri kuq e zi. Nën emrin e këtij flamuri u bë rezistenca, nën emrin e këtij flamuri u bë edhe lufta e UÇK. Po të mos kishte qenë ky flamur Kosova nuk do të arrinte në atë pikë që është sot. Vështirë të mohoet kjo.
Por realiteti është shumë më komples se kaq.
Kosova, është një hibrit ndoshta unik në botë përsa i përket procesit të krijimit të identitetit të saj dhe të shteti të saj komb. Për sa kohë që ishte pjesë e Jugosllavisë, madje edhe pas shpërbërjes së saj, kur mbeti në Serbi, deri më 1999 ajo, po t'i referohemi historisë, ka bërë pjesë në ato raste ku më shumë se sa për “komb të shtetit”. mund të flitet për “komb të kulturës” Me "komb të shtetit' kam parasysh përvojën franceze, britanike të SHBA apo të Zvicrës ku kombi u kuptua si njësi politike qytetarësh të barabartë përpara ligjit pavarësisht nga pozicioni shoqëror, prejardhja, gjuha, feja. Një e veçantë e rëndësishme e kësaj shkolle është se ajo niset nga nocioni politik i kombit. Po ta shikosh historikisht do të shquajmë se ky, si proces, përftohet në një shtet që ekziston. Kurse në procesin e kmbformimit të atij që quhet “kombi i kulturës”, me çfarë kam parasysh përvoja të tilla si ajo e Gjermanisë apo dhe Italisë, vemë re jo vetëm se ai orientohet për kah nocioni etnik e se ndjenja e përkatësisë mbështetet fort mbi gjuhën dhe kulturën, por edhe se jo rrallë ky proces ka nënkuptouar ekzistencën e popujve përpara ekzistencës së shtetit të tyre. Disintegrimi i Jugosllavisë është i ngjashëm nga pikpamja e proceseve të ndërtimit të shteteve kombe që dolën prej tij me disintegrimin e Perandorisë Otomane apo Austro Hungarisë, ku vihen re tipare të qarta të një nacionalizmi risorgimental ku vjen një moment kur kombet e kulturës arrijnë në pikën e ngjizjes së shtetit të tyre. Në këtë kontekst mund të thuhet se Kosova bën pjesë ndër ato raste kur kombi është ndërtuar përpara shtetit, gjithë pa harruar se nuk kemi të bëjmë me një proces të përfunduar, të ngurtësuar, por vetëm me një nga hallkat (e rëndësishme) të procesit. (Është jashtë temës së këtij shkrimi çështja pse popujt e ish Jugosllavisë, duke përfshirë edhe Kosovën, nuk arritën të bëhen një kombi i shtetit ashtu si Zvicra psh..)

* * *
Ndërkaq, nëse për Kroacinë apo Slloveninë, me gjithë anakronizmin, mund të flitet për njëfarë triumfi të nacionalizmit të tipit risorxhimental, kur vjen puna për Kosovën çështja vjen e bëhet më e komplikuar. Komplikimi vjen nga fakti se shqiptarët e Kosovës nuk do të mund ta kishin fituar luftën diplomatike e pastaj ushtarke të vitit 1999, që e zhvillonin me flamurin kuq e zi, pa ndërhyrjen e Natos. Dhe problemi është se Nato hyri atje me tjetër flamur dhe në emër të tjerash principesh nga ato të çlirimit të popujve në emër të identitetit të tyre kombëtar. Nato nuk e bëri atë luftë në emër të flamurit shqiptar, por në emër të flamurit të drejtave universale të njeriut, pas përvojës tragjike të Bosnjes.
Për afro tetë vjet çprej atëhere Kosova u fut kështu në një proces kur krahas flamurit shqiptar filloi të valëvitet edhe flamuri i fitimtarit të vërtetë të luftës e ku kërkesa kryesore që i bëhej shumicës shqiptare ishte të realizonte të ashtuquajturit standarte që kryesisht kishin të bënin me aftësimin e tyre për të njohur idetntitetin dhe të drejtat e etnive të tjera në Kosovë. Mund ta quajmë edhe procesi i futjes në kazanin e shkrirjes të disa identiteteve të ngurta ndër të cilët edhe të flamurit të vjetër kuq e zi për të krijuar identitete të reja të lëngëshme, mes tyre edhe një flamur tjetër.
Prandaj dhe sot flitet për lindjen e një shteti të ri që do të shoqërohet me lindjen e një kombi të ri, kombit kosovar, që do të jetë komb i shtetit dhe jo komb i kulturës çka ka shkaktuar kaq debate midis atyre shqiptarëve të Kosovës (më të shumtëve) që u duket "i shpifur" ky identitet i ri, ndër të cilët edhe ata që ende aspirojnë bashkimin me Shqipërinë dhe atyre (më të pakëve) që e njohin dhe e përkrahin nevojën e këtij procesi.

Nevojë e këtij procesi do të thotë se në këtë fazë të ndërtimit të shtetit të vet shqiptarëve të Kosovës do t'u duhet të ndryshojë prirjen e theksuar që ekziston ndër ta të ndërtimit të shtetit mbi etninë e tyre, të përforcimit të identiteteve të ngurta të “kombit të kultures” e të orientohen përdrejt ndërtimit të “kombit të shtetit”. T’i mshojnë, pra, projektit te ndërtimit të një shoqërie qytetare të bazuar në të drejtën qytetare të individit dhe jo në të drejtën kolektive të grupit. Por, pa harruar gjithashtu se nuk jetojmë në kohën e modernitetit, por në atë të postmodernitetit, pasi në kohën ku jetojmë nuk mund të pranohet më asimilimi kulturor në emër të “kombit të shtetit” siç ka ndodhur psh. në Francë. Shteti pra nuk mund të jetë një "kopshtar", sikurse e quan Bauman, që pastron barërat e këqija, "të huajin", në emër të ruajtjes së identiteteve të ngurta. Në kohën tonë as mund të kemi një “komb të globit”, ku do të na çonte universalizmi iluminist, por shtete ku e drejta e grupeve të ndryshme kulturore duhet respektuar e mbrojtur për të na çuar drejt një multikulturalizmi që nuk bije ndesh me të drejtat universale të njeriut, por që i thith ato në vlerat e veta. Pa harruar edhe globalizimin, po ashtu, në të cilin tregu global po i merr gjithnjë e më shumë peshë shtetit komb.
Kombi nuk është një gjë e dhënë njëherë e përgjithmonë dhe e pandryshueshme, dhe as saktësisht e përkufizueshme, por kemi një proces historik kombformimi. Dhe në këtë proces rol të rëndësishëm luan politika. Sikurse thotë Gellneri “kombet në të vërtetë nuk ekzistonin, ato lindën prej lidhjes së politikës me kulturën”. Dhe kur flitet për politikë në Kosovë dhe mbi Kosovën sot duhet të kemi parasysh tërë ato politika rajonale dhe ndërkombëtare që kryqëzohen atje. Pra edhe politikat e kosovarëve, serbëve, shqitarëve maqedonasve edhe politikat e SHBA të Evropës të Rusisë, edhe kulturat e tyre.
Duket se flamuri i kosovës do të jetë rezultat i negociimit midis tërë këtyre politikave. Midis identitetit të ngurtë shqiptar, serb e evropian dhe identietit të lëngshëm shqiptar, serb e eropian. Sigurisht nuk ka një vijë të prerë ndarëse midis "kombit të kulturës" dhe kombit të shtetit" midis identiteteve të ngurta dhe atyre të lëngëta dhe gjatë proceseve historike ata janë mpleksur e hibridizuar e kanë ndryshuar peshë - por, siç rezulton deri më sot, në botën demokratike gjithnjë e më shumë në favor të “kombit të shtetit", të kombit të politikës. Në emër të politikave të veta, ku dominon kjo tendencë, sot fitimtari i vërtetë i luftës më 1999, që mund të krahasohet me një perandori që shtrin ligjet e veta në territoret që pushton, është duke negociuar me kosovarët, por edhe me serbët e aletatët e tyre rusë për flamurin e Kosovës. Atihsari e ka përcaktuar qartë se flamuri i Kosovës nuk duhet të jetë flamuri kuq e zi shqiptar, por një flamur me të cilin të identifikohen edhe ata që nuk i përkasin etnisë shqiptare, por që banojnë në turallin e Kosovës, pra edhe serbët edhe romët etj.
Karl Jasperi ka thënë njëherë se Evropa gjendet përpara dy rrugësh ose të ballkanizohet ose të helvetizohet. Duket se helvetizimi i Kosovës në kuadrin e helvetizimit të Ballkanit e të vetë Evropës në këtë aspekt është një sfidë sa e kosovarëve aq edhe e evropianëve. Një sfidë jo aq e lehtë kur ke parasysh se në vitet 90, edhe me bekimin e Evropës, ndodhi disnitegrimi i Jugosllavisë në emër të principeve të ballkanizimit. (Korrieri, 28 korrik 2007)

No comments: