Tuesday, August 29, 2006

Tregu i lirë është bash e kundërta e lirisë për të vjedhur

Një ndër akuzat që ka dalë në shtyp pas votimit tuaj nga PD si anëtar i KDRTSH ka qenë se për zgjedhjen e një intelektuali me bindje të majta në këtë vend ka ndikuar fakti se në krye të së djathtës është një i majtë tjetër: etatisti dhe autoritari Sali Berisha. Cili është komenti juaj?

Pyetja juaj më kujton një bisedë, ndër të paktat, që kam pasur para shumë vjetësh me Fatos Nanon. Ishte në muajt e parë të karrierës së tij si kryeministër. Kishte caktuar asokohe në një funksion të rëndësishëm që lidhej edhe me luftën kundër korrupsionit një person që ishte shumë i përfolur për korrupsion. (Nuk po ia përmend emrin jo për ta ruajtur, por thjeshtë sepse do të më duket si padrejtësi ndaj tij po të kesh parasysh se si ai më vonë u bënë thuajse të gjithë udhëheqësit socialistë me në krye Nanon.) E pra, meqë mu dha rasti të jem në atë tryezë ku qe një rreth disi i ngushtë me Nanon, i hapa muhabetin e këtij personi duke dashur t’i bëj një vërejtje që shpresoja t’i tërhiqte vëmendjen. I thashë se nuk e njihja personalisht personin në fjalë dhe se me çfarë ishte marrë, por se, nga sa kisha dëgjuar për punën e tij në pushtetin lokal, ishte një nga më të përfolurit për korrupsion. “Por pse është më i përfoluri e kemi vënë atje” ishte përgjigja që më dha serbes serbes ish kryeministri. Merre si të duash qe kuptimi, edhe se ne për atë punë kemi hyrë në politikë, për të bërë korrupsion, edhe se ne nuk merremi me thashetheme. Duke dashur të sjell një argument shtesë se ky nuk ishte thjeshtë një thashethem shtova: “Por, nga sa di unë, ata të partisë tënde nuk e kanë dashur atë si kandidat për deputet në 1996 mu për shkak të korrupsionit të tij.” Përgjigja e ish kryeministrit ishte “E mo, nuk e kanë dashur ata të majtët”. “Ore ç’kupton ti me “ata të majtët” ata të ndershmit?” ishte pyetja që i shtrova më shumë në formë retorike për ta mbyllur atë bisedë që as atij nuk i leverdisi ta vazhdojë më tej - dhe koha vërtetoi se pse.
Sa herë takoj apo lexoj njerëz që lirinë për të vjedhur e barazojnë me tregun e lirë dhe që i akuzojnë si me koncepte të majta tërë ata që i mëshojnë nevojës së ruajtjes së publikes nga grabitja në emër të liberalizimit më kujtohet kjo bisedë me socialistin Nano. Problemi është se këta duan e bëjnë sikur nuk e kuptojnë se ky nuk është treg i lirë, përkundrazi, mu e kundërta e këtij, treg i dështuar e i kapur. E çfarë kanë të përbashkët me tregun e lirë 70-80 televizionet tona private që nuk nxjerrin dot as gjysmën e asaj që shpenzojnë? Sikur të kishte vërtet treg të lirë dhe shtet të ligjit do të kishin falimentuar që nesër. Ato në fakt janë krijuar me logjikën komuniste të ndërtimit të mediave në regjimet komuniste ku këto sponsorizoheshin nga nomenklatura në fuqi dhe shpërndaheshin masivisht, shumëkund edhe falas, për tu përdorur si intrumente për shpëlarjen e truve të njerëzve dhe ruajtjen e pushteti të tyre. Ajo që ndryshon sot është nomenklatuara e re mafjoze që ka kapur shtetin e tregun e medias gjithashtu që jo rrallë është vazhduese direkte e asaj të vjetrës. Edhe paraja që përdoret për sponsorizimin e këtyre mediave jo rrallë është po para publike. Prandaj është qesharake, por edhe tragjike, që tërë kësaj katrahure në Shqipëri disa duan t’i veshin një petk të bukur ideologjik atë të liberalizimit dhe çdo rezistencë për të ruajtur publiken kërkojnë ta damkosin duke e quajtur punë të majtësh dmth. punë komunistësh të pandreqshëm që po na kërcënojnë lirinë. Në fakt ajo që u është kërcënuar është liria për të vjedhur.
Për të ardhur më afër pyetjes suaj. A ka një paradoks që një parti e djathtë ka votuar një person me qëndrime të majta në krye të Televizionit Publik? Mendimi im ka qenë dhe mbetet se në Shqipëri nuk ka ende parti vërtet të majtë në kuptimin evropian të fjalës dhe se Partia Socaliste me politikat që ndoqi ndaj publikes – ndjeshmëria ndaj së cilës është një nga karakteristikat dalluese të së majtës evropiane - ka qenë një parti e ekstremit të djathtë që dashur padashur ka ndërtuar një republikë bananesh me polarizim ekstrem midis një grushti të pasurish dhe pjesës tjetër të popullsisë, pa asgjë publike ndërmjet, çka, tek e fundit, përbën rrezik edhe për lirinë jo vetëm të tregut. A e keni dëgjuar Gjinushin që thotë gjithmonë “ne të majtët” (sepse Ramën rrallë herë e kam dëgjuar ta thotë), por asnjëherë nuk e kam dëgjuar të përmendë publiken. Ai nuk e ka parasysh publiken kur thotë “ne të majtët”, por ka parasysh vetëm veteranët e luftës dhe “oficerët patriotë” të ushtrisë popullore që votojnë partinë e tij e PS meqë e quajnë veten të majtë pa e ditur se ç’është në të vërtetë e majta, por thjeshtë për hir të vazhdimësisë së pushtetit. Sepse, sa për politika, kanë bërë e kanë mbështetur politika që s’kanë asgjë të përbashkët me të majtën. Edhe çështjen e Televizionit Publik asnjëherë nuk e kanë ngritur në këtë aspekt. Së fundi kanë pasur edhe probleme midis tyre, por të gjithë këto probleme kanë ardhur pse drejtori Zheji ka qenë me Nanon apo pse paska hequr nga puna gruan e Kryetarit të Këshillit Drejtues. Asnjë shqetësim nuk kanë shprehur për katandisjen e atij institucioni publik në gjendjen e mjeruar ku ndodhet. As për akuzat e Kontrollit të Shtetit për shpërdorimet e parasë publike atje nuk i kam dëgjuar të hapin një herë gojën. Për të mos folur për spitalet që janë gjëra publike në formë, por që punojnë si privatët më të egër në përmbajtje.
Nga ana tjetër lidhur me Berishën si “të majtë” mund të them se me çlirimin e oborreve të shkollave e spitaleve nga zaptimi i privatëve, dhe sot me një ndjeshmëri ndaj RTSH thjesht po tenton të normalizojë disi një situatë që kishte shkuar në ekstrem dhe sipas meje ka bërë mirë. Por në këtë aspekt nuk mund të them se kemi të bëjmë me një kthim për më majtas të imponuar nga ekstremi i djathtë ku e ka çuar gjendjen e publikes e ashtuquajtura e majtë, siç do të doja të ishte duke patur parasysh faktin se një vend normal demokratik politikat e majta dhe të djathta alternohen pikërisht për të shmangur teprimet në të dy anët. Çka është bërë deri më sot në këtë aspekt sipas meje ka të bëjë me korrigjime që kërkojnë të funksionojë disi shteti ligjor. Por jemi shumë larg etatizmit si produkt i një ideologjie të majtë sepse shteti është shumë shumë i dobët në vend për shkak të kapjes nga mafja. Shteti në kohën e socialistëve ka punuar si ndërmarrje private e atyre që e kishin kapur të cilët merrnin një rrogë të vogël shtetërore dhe shumëherëfishin e saj nëpërmjet sistemit të korrupsionit të ngritur prej tyre. Edhe atje ku ministrat (e pakët) nuk kishin bizneset e tyre – madje kishte syresh që ta thonin se kishin hyrë në politikë për t’i mbrojtur ato - ka qenë gati e ligjëruar praktika që për një tender që firmoste ministri duhet të merrte 10% në xhepin e vet. Po nga dilte ky 10%? Nga paraja pulbike se nuk kish se nga të dilte. Ai automatikisht rriste shpenzimin publik. E pse duhet ta merrte ministri këtë e të quhej e ligjëshme e jo vjedhje? Berisha ka tentuar ta frenojë këtë duke tentuar të ndërtojë një shtet të vogël, çka është shtet i ndërtuar sipas një koncepti të djathtë më shumë sesa të majtë dhe duke kërkuar që ministrat të mos kenë biznese dmth. konflikt interesash. Së fundi në emër të luftës kundër korrupsionit ka folur edhe për privatizim të disa shërbimeve që më parë i kryente shteti. Këto janë politika të djathta. Personalisht nuk jam i bindur se privatizimi i shërbimeve publike do të na shpëtojë nga korrupsioni. Vini re çka ka ndodhur me mediat që në një farë kuptimi janë (ose më saktë duhet të jenë) një shërbim si ai që deri dje e ka kryer vetëm Televizioni Publik. Në duart e privatëve ato u kthyen shpesh në një mjet grabitjeje të publikes që i bën qesharake shifrat e abuzimeve në RTSH. Sidoqoftë më vjen mirë që ky debat ekziston.


Kohët e fundit në Evropë ka pasur një zhurmë të madhe lidhur me pohimin e nobelistit gjerman Gunter Grass se në rininë e tij ka qenë SS. E kaluara vazhdon ta trondisë të sotmen në shumë vende. A gjeni ndonjë gjë të përbashkët me trajtimin tonë të së kaluarës?

Në një intervistë mbi jetën e tij prej letrari dhe intelektuali të angazhuar me rastin e daljes së shpejti të autobiografisë, Grass ka treguar edhe për rininë e tij. Që ai ka qenë i përfshirë në rininë hitleriane kjo dihej ashtu sikurse dihej se për një kohë të shkurtër edhe ai ka qenë i verbuar nga Reichu i Tretë. Kush pretendon se në adoleshencë nuk ka qenë kështu tregon vetëm përralla. Në atë moshë njeriu nuk i ka ende instrumentet kritike, madje as njohjen e realitetit, prandaj është shumë më i prirur t’u besojë më të mëdhenjve. Grass as nuk i kishte fshehur këto. Por në intervistën dhënë Frankfurter Allgemeine Zeitung shkrimtari zbulon se në moshën 16 – 17 vjeç ka qenë rekruturar vullnetarisht në SS-et, pra jo me detyrim sikurse mund të mendohej e se ky ka qenë një vendim i marrë për të ikur nga shtëpia, por edhe sepse në atë kohë ai ende besonte në fitoren finale. Ky pohim pra, që mund të dukej si pranimi i një gabimi të turpshëm të kryer në rini u transformua në një poloemikë që përfshiu gjysmën e Evropës. Shkaku është pse nuk e kishte thënë deri tani se ishte rekrutuar vullnetarisht. Qëndrimin më të ashpër e ka shprehur Les Valesa i cili i ka kërkuar qytetit të Dancingut që është në sfondin e librit më të famshëm të Grassit, “Tamburi prej teneqeje”, që t’i heqë titullin qytetar nderi. Brenda pak orësh zëdhënësi i Pen Clubit të Pragës njoftoi se po mendojnë t’i heqin titullin që i kanë dhënë në 1994. Pastaj u derdh një valangë editorialesh dhe komentesh në gazetat më të mëdha gjermane. Akuza ndaj Grassit, pra, nuk është aq ajo se është rekrutuar në Waffen – SS, çka ka qenë diçka që ka përfshirë shumë gjermanë që në atë kohë ishin të bindur se po i shërbenin atdheut, por që nuk e ka thënë për 60 vjet se ky ka qenë një gjest vullnetar. Tabloidi Beerliner Kurier ka arritur deri atje sa të thotë se ai duhet të kthejë edhe Nobelin.
Komentet që kam dëgjuar e lexuar janë të shumëllojshëm. Më të kënaqurit janë revizionistët në krye të të cilëve është historiani Nolte, dmth ata që kërkojnë të rishkruhet historia e Reichut të Tretë dhe e Luftës së Dytë sepse e shkruar nga fitimtarët ajo nuk është e vërtetë. Ka nga ata që e kanë quajtur tërë këtë intervistë si një marketing për librin. Ajo që më duket interesante për t’u komentuar e për t’u patur parasysh edhe kur flasim për të kaluarën tonë është pyetja pse Grass rrëfehet vetëm tani pas 60 vjetësh për këtë gjë? Me një fjalë pse kjo vështirësi për të pranuar të kaluarën edhe nga ana e atyre që në atë kohë ishin fëmijë të çoroditur dhe që, prandaj, nuk do të duhet të kishin asnjë problem për ta pranuar atë? Më duket se kjo e ka burimin tek një version i imponuar nga ajo kategori “fitimtarësh” miopë dhe sipërfaqësorë që kanë politizuar prirjen manikeiste të njeriut të ndarjes së gjërave në bardhë e zi duke i ridikulizuar e demonizuar kundërshtarët e duke i reduktuar ata në njolla të turpshme; duke ngritur pra një humnerë midis virtyteve të tyre të panjollosura dhe fëlliqësisë së humbësve. Tek ne lidhur me të kaluarën komuniste ka ndodhur në thelb i njëjti fenomen. U demonizua komunizmi dhe të qënit komunist dhe u “harrua” se të gjithë ose thuajse të gjithë në një mënyrë apo në një tjetër në një kohë apo në një tjetër i kishin shërbyer atij – ishin përgjegjës pra për çka kishte ndodhur. U krijua si të thuash një kategori fitimtarësh virtualë ku tentuan të hynin të gjithë duke lënë jashtë vetëm Enver Hoxhën. Ata më të ndershmit heshtën në këtë proces, ata më të paturpshmit filluan të ndërrojnë biografi. Kuptohet se kjo e bëri të vështirë pranimin e përgjegjësive. Kam vënë re se në fillim të viteve 90 ka pasur një gatishmëri shumë më të madhe për të folur për të vërteta të turpshme sesa më vonë. Përfundimisht ajo çka ka ndodhur tek ne është mbizotërimi i atyre heronjve virtualë të cilët, pa u penduar asnjëherë si në të ri ashtu dhe në moshë të rritur kanë qenë stalinistë, pastaj janë bërë hrushovianë pastaj maocedunistë, pastaj enveristë, pastaj disidentë e demokratë gjithë duke mbetur në krah të fitimtarëve dhe që sot na tregojnë vetëm për trimëritë e tyre jo vetëm duke heshtur për përgjegjësitë e tyre (jo të adoleshencës por të moshës së pjekurisë), por edhe duke e fallsifikuar historinë. Kuptohet se në këtë aspekt akti i Grassit, i cili në tërë veprën e tij letrare Grassi ka qenë ndër ata që më fort se kushdo ka shkruar për përgjegjësitë e të gjithë gjermanëve, duke akuzuar ata që thoshin “ne nuk ishim” “ne nuk dinim”, dhe kultura që rrezaton polemika rreth tij janë me vjet dritë larg kënetës sonë ku gëlojnë mashtruesit bizantinë.

Për dënimin e krimevet të nazizmit, siç e vërteton edhe polemika lidhur me Grassin është folur shumë dhe mund të thuhet se kjo punë vazhdon. Kurse për krimet e komunizmit flitet shumë më pak. Në Shqipëri ndoshta më pak se kudo. Akoma më pak për dënimin e atyre krimeve. Çfarë mendoni se duhet bërë për ta nxitur këtë?

Në Evropën Perëndimore paradoksalisht ka qenë nazizmi që i ka dalë si të thuash në mbrojtje krimeve të komunizmit. Kjo jo vetëm pse Evropa Perëndimore nuk e provoi komunizmin në kurriz (i cili mbeti në nivelin e një ideali), por edhe pse nazizmi është trajtuar si një mallkim kozmik, si e keqja absolute dhe, si e tillë, si një gjë e papërsëritëshme, që nuk do të mund të krahasohet me asgjë. Rezultati ka qenë ai që më një anë një episod rinor si ai i Grassit bëhet një njollë e pashlyeshme dhe e papohueshme kurse nga ana tjetër askush nuk është preokupuar sa dhe si duhet për të parë fashizmat e nazizmat e tjerë të mundshëm e midis tyre edhe format nacional komuniste të tij, siç qe ai i joni.
Ndoshta bën më shumë efekt futja e njerëzve në krematorium për t’i bërë sapun sesa asgjësimi i tyre me dekada nëpër burgje e kampe pune të detyruar. Por mund të shtrosh edhe pyetjen se çfarë është më mirë një jetë që fiket në krematorium aty për aty apo një jetë ku njeriu lind e vdes në internim, ku detyrohet të jetojë pa dinjtet e pa ato të drejta minimale që e bëjnë njeri, apo të donohet e ridënohet për të mos dalë më kurrë nga burgjet. Tek e fundit do të thoja se është njëfarë krimi në vetvete të bësh krahasimin.
Sipas meje deri tani nuk është bërë thuajse asgjë për dënimin e atyre krimeve në mënyrë serioze dhe të vërtetë. Edhe në faqe të tjera të kësaj rubrike kam shkruar për shkaqet pse ka ndodhur kjo. Pa dashur t’i përsëris do të thoja se, duke patur parasysh se shkaku më i thellë, ai më kryesori, është ndërgjegja e çoroditur e kësaj shoqërie, e dehur nga paraja, por edhe e kapur në grackën e pasigurisë së të ardhmes, gjëja e parë që duhet të bëjmë që të mund t’i kthehemi asaj të kaluare me tërë seriozitetin që meriton është të normalizojmë ndërgjegjen tonë të sotme. Kjo nuk do të thotë se duhet të presim sa të normalizohemi për të filluar të bëjmë diçka, por se normalizimi i ndërgjegjes është një proces që duhet të kryhet pikërisht edhe duke bërë diçka. Për këtë diçka duhet të mendojnë të gjithë, por aty për aty do të thoja se pjesë e kësaj diçkaje duhet të jetë patjetër edhe grumbullimi i dëshmive të asaj kohe e të atyre krimeve, rievidentimi i tyre me mjetet e shumta mediatike që ka sot, por mbi të gjitha futja e asaj historie tragjike në shkollat të cilat do të duhet të bëjnë edhe pelegrinazhe në ato vende ku janë konsumuar ato tragjedi ashtu sikurse bëhen sot në Auschwitz e gjetkë. (Rubrika Përpjekja, Standart, 19 gusht 2006)

No comments: