Monday, January 16, 2006

Zogut i Zi si udhëkryq politikash

Viti 2006 ka nisur nën shenjën e konfliktit që duket se do të marrë emrin e Zogut të Zi. Deri pak kohë më parë pak tiranas janë interesuar të dinë se nga i vjen emri këtij udhëkryqi. Është një emër në fakt që i ka mbijetuar dhe rezistuar komunizmit i cili zakonisht vinte emra dëshmorësh në rrugët dhe sheshet. Me siguri Zogu i Zi duhet të ketë ndonjë emër të vënë nga komunistët që ia di pakkush e që ndoshta ia kanë ndërruar edhe demokratët. Por ai për tiranasit mbetet Zogu i Zi. Edhe simbolika e një “zogu të zi” edhe aliteracioni i zymtë i “z”-ve e tek “zogu” dhe “i zi” nuk i ka bërë tiranasit ta quajnë ndonjë gjë ndjellakeqe, madje ndoshta pikërisht pse vinte nga një e kaluar parakomusiste, që në krahasim me zezonën e komunizmit ishte disi më e bardhë, është parë me simpati si emër prej tyre.
Shkurt, Zogu i Zi duke qëndruar në periferi nuk ka hyrë në histori, por tani që dora dorës Tirana po zmadhohet duket se i doli rasti të shenjojë një fazë interesante të tranzicionit shqiptar sepse mu atje po bëhet një ndeshje e rëndësishme. E kam fjalën për ndeshjen midis qeverisë që kërkon ta prishë mbikalimin si i ndërtuar pa respektuar ligjet dhe rregullat e shtetit dhe opozitës që kërkon ta mbrojë e që së fundi doli edhe në miting proteste mu tek udhëkryqi. Është një ndeshje që zhvillohet jo thjesht në udhëkryqin midis Rrugës së Durrësit dhe Unazës, por në një udhëkryq politikash.
Që ai të mos hyjë në histori si ndjellakeq, ose thënë ndryshe që në udhëkryqin e Zogut të Zi të mos zgjedhim rrugën e mbrapshtë, duhet hedhur vështrimi përtej Zogut të Zi. Me “përtej” kuptoj distancën e nevojshme për ta parë çështjen njëherësh si një rast i veçantë, por edhe si shprehje e një të përgjithshmje, si rezultat i një procesi të së kaluarës por dhe në perspektivën e së ardhmes, çka më duket se Zogu i Zi i ngërthen mjaft mirë në vetvete.

Zogu i Zi si udhëkryq politikash urbane

Meqë shqiptarët i kanë shumë qejf opinionet e të huajve ose më saktë meqë të huajt janë përdorur shpesh, veçanërisht nga politikanët, për t’i bindur shqiptarët për vlerën ose jo të gjërave që ata bëjnë, po u them edhe unë, - disi me autoironi ngase po përdor një mënyrë të argumentuari që gjithnjë e më shumë më bezdis, - opinionin e një arkitektje të huaj. E pra, kur pa se ç’po bëhej në Zogun e Zi një arkitekte perëndimore përdori tekstualisht fjalën “monstër” krejt i panevojshëm për qytetin.
Megjithatë kush kapërcen Zogun e Zi dhe futet për në qendër sheh se Tirana është e mbushur me megandërtesa monstra jashtë çdo koncepti urabanistik normal prandaj dhe s’ka pse të çuditesh me Zogun e Zi. Ato të bëjnë të qartë se çështja e ndërtimit të monstrave nuk është thjeshtë ajo e mbikalimit të Zogut të Zi. Ai është thjesht një rast i asaj çka ka ndodhur rëndom në Tiranë, veçanërisht në qendër, në nivelin urbanistik, por njëherësh edhe shoqëror sepse ai/ato janë shprehja metaforike e një shoqërie të paaftë për të ndërtuar komunitet, që jeton në një fazë xhungle ku bishat më të fuqishme shqyejnë kë të mundin dhe bëjnë ligjin si tu vijë për interes atyre. Sot e di i madh e i vogël se ajo çka po bëhet në Tiranën brenda Zogut të Zi nuk është diktuar nga ndonjë koncept estetik, as nga ndonjë nevojë e zhvillimit normal të qytetit, por thjeshtë ngase është ngritur një makieri e tërë përfitimi, e ngjashme me piramidat mashtruese, që abuzon mbi injorancën dhe nevojën e njërëzve për të pasur një shtëpi, por edhe mbi pafuqinë e shumë prej tyre për t’iu kundërvënë kësaj makinerie. Mjafton të shohësh se ç’po ndodh në zonën e ish Kinema 17 Nëntorit, apo tek Rruga e Dibrës ku megandërtesat i kanë hipur kaladibrançe mbi shpinë njëra tjetrës për të kuptuar monstruozitetin. Pale sikur të imagjinosh se çdo të bëhet sikur të ngrihen edhe monstrat e planit të ashtuquajtur francez.
Nëse dikush do të bëjë pyetjen se pse po zgjerohen rrugët e Tiranës në qendër në një mënyrë çuditërisht të përshpejtuar, duke i lënë ato hapur jashtë afateve, shpjegimi i parë është se rrugët janë ndërtimet publike më të mirënjohura për korrupsionin, por ka edhe një shpjegim tjetër: sepse ato, pa u zgjeruar, nuk mund të përballojnë dot trafikun që është krijuar dhe do të krijohet me përfundimin e tërë monstrave që janë projektuar për tu ndërtuar në këtë qendër, prandaj zgjerimi i tyre duhet për të zgjatur edhe pak aventurën e kësaj makine piramidale monstruoze që, gjithsesi, po vazhdoi kështu, do ta çojë në kolaps total qytetin. Sikur të bëhej llogaria se sa rrugë të reja do të ishin ndërtuar me ato të holla për të ndërtuar infrastrukturën e një lagjeje të re me një qendër të re jam i sigurtë se do të dilnim tek ideja - edhe ajo e mirënjohur tashmë - se një zhvillim normal i Tiranës do të ishte ndërtimi i godinave të larta në një zonë tjetër - sipas studimeve ajo në veri, tek stacioni i trenit - kurse qendra do të duhej të trajtohej me kujdes duke patur parasysh edhe historinë edhe ruajtjen e raporteve estetike me ndërtesat ekzistuese prandaj dhe, tek e fundit, edhe kërkesën e ruajtjes së një numri normal banorësh për metër katror.
Prandaj problemi në planin urbanistik nuk është të prishet apo jo Zogu i Zi, por që prishja e tij të jetë në kuadrin e ndalimit të tërë monstruozitetit që po hedh gjithnjë e më shumë metastaza brenda Zogut të Zi.

Zogu i Zi si udhëkryq politik

Mënyra se si është punuar tek Zogu i Zi, pa leje ndërtimi, pa oponencë ka edhe një emër tjetër: lidhja e shkurtër jashtëinstitucionale e pushtetit me biznesin, ndryshe modeli Rama i qeverisjes socialiste i reklamuar edhe nga Nano. Ka qenë modeli i bërjes së punëve me principin: unë të bëj këtë nder, por edhe ti më bë diçka që të kem me çfarë t’i hedh hi suve këtij mileti, por edhe të huajve që vizitojnë Shqipërinë. Kështu u pastrua një pjesë e Lanës duke u dhënë sheshe ndërtimi në qendër biznesmenëve që çonin aty gratis buldozerët. Mjafton të bëje një llogari të thjeshtë se sa naftë harxhonin këta për buldozerët dhe sa fitonin me pallatet për të llogaritur se kush ishte i fituari në këtë mesele. Por edhe se sa fitoi e humbi qyteti në nivelin urbanistik gjithashtu. Kush e mban mend një debat mbi prishjen e Teatrit Popullor do të kujtohet se ideja e kryebashkiakut dhe e biznesmenëve që e mbështesnin ishte që aty të ndërtohej një 25 katëshe ku katër katet e para do të ishin teatër. Sipas kësaj logjike shteti, si pronar trualli, jepte një teatër dhe fitonte katër, pak a shumë si pronarët e shtëpive ku ndërtohet sot. Sipas logjikës së atyre që do të ndërtonin, me një kalkulim të thjeshtë të shitjes së 21 kateve apartamente që do të ngriheshin mbi teatrin, dilte një fitim neto afro 25 milion dollarësh. Ç’të keqe ka këtu do të thotë dikush. E keqja është në shumë plane. Mbi të gjitha se jeta e një komuniteti nuk mund të diktohet ekskluzivisht nga interesat e përfitimit të një grupi të vogël njerëzish që shkatërrojnë interesat e të tjerëve përreth, sepse në një vend ku zbatohen ligjet urbanistike një 25 katësh nuk mund të ngrihet mbi shpinën e të tjerëve dhe as duke sfiduar vlera historike që u përkasin të gjithëve. Por edhe në aspektin e marrëdhënieve të pushtetit me biznesin. Në një shtet normal lidhja e pushtetit politik me biznesin bëhet nëpërmjet politikave të taksave. Pra nëse një shtet kërkon të ndërtojë vepra publike këto nuk i ndërton në një formë të atillë sikur biznesi po i bën një lëmoshë shtetit, por ai mbledh taksat nga biznesi dhe me këto taksa financon projektet e veta publike.
Kurse lidhja e shkurtër me biznesin - mënyra më e shpejtë për të bërë të ashtuquajturit visual action – është mënyra më e mbrapshtë e bërjes së punëve publike sepse ajo lë mundësi për abuzime, për korrupsion të politikanit, për punë të cilësisë së dobët të pakontrolluar (me siguri rëniet para dy muajsh në kryeqytet të tavaneve të një shkolle dhe spitali të posa rikonstruktuar janë pasojë e kësaj mënyre) dhe nuk instalon asnjë kulturë shteti në vend.
Nuk ka asnjë dyshim se rasti i mbikalimit të Zogut të Zi është vazhdim i kësaj mënyre të mbrapshtë të bërjes së punëve: një lidhje e shkurtër jashtëinstitucionale me biznesin që nuk i shërben komunitetit, por pasurimit të një grupi të vogël në kurriz të komunitetit.
Ja pse çështja e Zogut të Zi duhet parë përtej Zogut të Zi si një udhëkryq i thjeshtë. Ajo duhet parë si udhëkryq i politikave urbanistike dhe i atyre të raportit të pushtetit me biznesin. Ai është një udhëkryq për socialistët që nuk po dinë ende të provojnë se kanë kuptuar se duke na paraqitur modelin Rama të lidhjes së shkurtër jashtëinstitucionale politikë - biznes si model qeverisjeje na paraqitën një OMGJ kancerogjene si ushqim të shëndetshëm e se kjo i çoi në korrupsionin galopant që i ndëshkoi.
Është edhe më shumë një udhëkryq për demokratët sepse ata duhet të provojnë se Zogu i Zi nuk është thjesht një konflikt për pushtet me kryebashkiakun sot kryetar i Partisë Socialiste, por edhe me mënyrën e të bërit të punëve me lidhje të shurtër korruptive me biznesin, një udhëkryq, tek e fundit, ku duhet zgjedhur midis rrugës së politikave në shërbim të interesit afatgjatë të komunitetit dhe rrugës së politikave në shërbim të interesit afatshkurtër të mafjes.
(Korrieri, 12 janar 2006)

No comments: